Ας ξεκινήσουμε απο την αρχή..
Οι στατιστικές είναι περιττές. Δεν χρειάζονται οι αριθμοί για να επιβεβαιώσουν αυτό που βλέπουμε, ακούμε, βιώνουμε. Ληστείες με νεκρούς, επιθέσεις στους δρόμους, εκρηκτικοί μηχανισμοί – παγίδες, φίλαθλοι που δέρνονται, γήπεδα που φλέγονται, μια κοινωνία αγνώριστη.Παγωμένη, φοβισμένη, συσσωρεύει σύγχυση, θυμό και επιθετικότητα. Πριν από τρεις μήνες γράφαμε και πάλι για την «έξαρση της βίας» (φτωχή και στερεότυπη έκφραση πλέον), για τη «μηδενική ανοχή» που είχε εξαγγείλει το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, για το «μέλλον χωρίς προσδοκία», ως μερική ερμηνεία του φαινομένου. Εν τω μεταξύ, ο.. καιρός βελτιώθηκε αλλά η ατμόσφαιρα επιδεινώθηκε. Αυτή η γλυκιά και ήπια άνοιξη είναι σε πλήρη αντίστιξη με την πραγματικότητα, τη διάθεση και τις σκέψεις. Δεν βοηθάει, δεν τρυφερεύει, δεν ηρεμεί.
Οι αισιόδοξες προβλέψεις του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ για «σταδιακή επιστροφή της εμπιστοσύνης των αγορών προς την ελληνική οικονομία» δεν έχουν τη δύναμη να απορροφήσουν τους ισχυρούς κραδασμούς. Ούτε χαμόγελο δεν προσφέρουν. Οι βαθύτατες αλλαγές που συντελούνται προετοιμάζονταν χρόνια. Το έδαφος δεν υποχώρησε αιφνίδια κάτω από τα πόδια μας, ούτε οι ληστές πολλαπλασιάστηκαν και οπλίστηκαν από τη μια στιγμή στην άλλη. Κανείς δεν μπορεί να υποβαθμίσει την καταλυτική σημασία των οικονομικών μεγεθών, αλλά η κοινωνική αποσάθρωση δεν οφείλεται στην εκτόξευση των σπρεντ.
Τώρα, για πρώτη φορά, στεκόμαστε με περίσκεψη και αποτιμάμε. Αναγνωρίζουμε τα σημάδια, τις ιστορικές αλληλουχίες, τα γεγονότα που προσπερνούσαμε, τους ανεξόφλητους τόκους. «Χρέη» που συσσωρεύονταν, αναθυμιάσεις που με την πρώτη ρωγμή απελευθερώνονται και εγκαθίστανται ως νέα πραγματικότητα. Πόσο, όμως, «νέα» είναι;
Ποσοτικά τα μεγέθη είναι δυσβάσταχτα. Οι ληστείες στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, το πρώτο δίμηνο του 2010, δεν αθροίζονται σε 59 τυχαία. Ούτε δολοφονούνται άνθρωποι εν ψυχρώ για 300 ευρώ λεία και οι δράστες να συνεχίζουν, επιλέγοντας ανενόχλητοι τον επόμενο στόχο. Ο εγκληματολόγος Βασίλης Καρύδης διαπιστώνει «διάχυση της βίας στην καθημερινότητα», η οποία έχει ως αποτέλεσμα «να γίνει η ζωή φτηνή». Αδιάκριτη χρήση βίας από τις νέες μορφές της λεγόμενης τρομοκρατίας «εναντίον στόχων χαμηλού συμβολισμού», ζωές αφαιρούνται για την «ασφαλή διάπραξη του εγκλήματος», η αστυνομία από την πλευρά της «κακομεταχειρίζεται υπόπτους και κυρίως μετανάστες». Παράλληλα, ο κλασικός χουλιγκανισμός των γηπέδων πυκνώνει, εντείνεται και απλώνεται σημαδεύοντας τις πόλεις.
Ποια ακριβώς στιγμή άρχισε «η ζωή να φτηναίνει», δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί. Μπορεί την τελευταία δεκαετία, μπορεί νωρίτερα. Σημασία έχει πως ό, τι θεωρούσαμε περιθώριο έχει διαχυθεί αποκτώντας «κανονικότητα» και εντάσσεται στην καθημερινότητα αποτελώντας στοιχείο της. Σιγά σιγά η ληστεία χωρίς τραυματισμό ή φόνο θεωρείται αμελητέο γεγονός, η καχυποψία για κάθε συνοδοιπόρο ή εποχούμενο που μας πλησιάζει, απαραίτητο μέτρο προφύλαξης. Η ζωή πέφτει στο χρηματιστήριο αξιών όχι μόνον όταν αφαιρείται δι’ ασήμαντον αφορμήν, αλλά και όταν την καταλαμβάνει και την οδηγεί ο φόβος. Οταν συρρικνωνόμαστε και αντιδρούμε σε κάθε μορφής παραβιάσεις παθητικά, με κραυγές ή πανικό. Και οι τρεις καταστάσεις έχουν κοινή συνέπεια: την αποδοχή.
Για να αντιμετωπίσουμε με ψυχραιμία τη διάχυτη μελαγχολία και απαξίωση, χρειάζεται πολιτισμική θωράκιση. Ούτε διαφυγές πολιτικού λαϊκισμού ούτε φτηνές διέξοδοι πορνό επινοήσεων. Είδη εξίσου ανθεκτικά όσο και η εξαθλίωση. Συσκοτίζουν ό, τι δεν τολμούμε να κατανοήσουμε είτε από άγνοια είτε από νωθρότητα ή από ωχαδελφισμό.
Περισσότερο παρά ποτέ έχουμε ανάγκη να στραφούμε στο ελάχιστα καλό και στην αλληλεγγύη. Να αναστήσουμε ό, τι έχουμε απεμπολήσει: νομιμότητα, σεβασμό στο συλλογικό, στην ειρηνική συνύπαρξη με τον εαυτό μας και τον «άλλον». Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Από τα πρώτα, μικρά βήματα. Εχουμε τόσο εθιστεί στον επιθετικό ατομικισμό, παραδίδοντας στη χλεύη, ως αδυναμία, τη γενναιοδωρία αισθημάτων, ώστε όταν τη συναντάμε να την περιγράφουμε ως κάτι εξωπραγματικό.
Στις αρχές της εβδομάδας, ένας ταξιτζής πήρε δύο ευρώ λιγότερα από το αναγραφόμενο ποσό, γιατί είχε επιλέξει μία, ελάχιστα, μακρύτερη διαδρομή από την κανονική. «Ας μην είμαστε πλεονέκτες», είπε με περισσή ευγένεια την ώρα που αποβιβαζόμουν. Ακόμη και αν η αντίδραση οφείλεται στην κρίση, η επιλογή αυτής της συμπεριφοράς και όχι μιας άλλης σημαίνει μικρή ρωγμή. Αναπάντεχη θαλπωρή.
Η ανεξέλεγκτη βία υπογραμμίζει τις απώλειες, αναδεικνύει το αβίωτο. Είναι καθοριστική αλλά όχι οριστική.
Της Μαριας Κατσουνακη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
