Ιστορική λειτουργία στη Μονή Σουμελά στον Πόντο

Η συνθήκη της Λοζάνης υπεγράφη το 1923. Έτσι άρχισε επίσημα η ανταλλαγή. Τότε έψαλαν και την τελευταία δέηση στην Παναγιά. Πήραν των ομματιών τους κι έφυγαν. Το μοναστήρι πάνω στο βουνό ερήμωσε. Ο Πόντος χάθηκε. Η Καλαμαριά γέμισε προσφυγιά. Πέρασαν 87 χρόνια από τότε.

Η Τουρκία άλλαξε και αυτή με τον χρόνο. Ο Τουργκούτ Οζάλ την τοποθέτησε σε τροχιά εκσυγχρονισμού. Ο Κεμάλ Ντερβίς την έβαλε στον δρόμο της οικονομικής ανασυγκρότησης. Ο Ταγίπ Ερντογάν την έθεσε σε τροχιά αποκεμαλισμού. Εκμεταλλευόμενος αυτές τις εσωτερικές αντιφάσεις, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος κατάφερε κάτι που λίγα χρόνια πριν θα ακουγόταν ως απλό ανέκδοτο. Η Άγκυρα επίσημα έδωσε την άδεια να τελεστεί Θεία Πατριαρχική Λειτουργία στην Παναγία τη Σουμελά ύστερα από οκτώμισι δεκαετίες. Έτσι, χωρίς κραυγές και μεγάλα λόγια, χωρίς «διαρροές» και παχιές κουβέντες, το Φανάρι έπαιξε μία παρτίδα διπλωματικό «σκάκι» και κέρδισε. Ο Ερντογάν χρειάζεται μία έξωθεν καλή μαρτυρία. Πρέπει να.. καταδείξει με πράξεις και όχι μόνο λόγια πως δεν μεταθέτει τον άξονα της πολιτικής του ολοένα και πιο ανατολικά. Έχει ανάγκη να αποδείξει πως είναι σε θέση να επιβάλλει την ανοχή ως προς τα μη μουσουλμανικά θρησκευτικά δόγματα. Πρέπει, τελικά, να αποστομώσει τους κατηγόρους του στη Δύση που τον καταγγέλλουν για εφαρμογή μη ανεκτικών ισλαμιστικών προτύπων. Έστω και έτσι, η Άγκυρα τελικά ενέδωσε, παρακινούμενη και από άλλο έναν παράγοντα. Ο θρησκευτικός τουρισμός στην περιοχή της Τραπεζούντας, που είναι ένα από τα κάστρα των «Γκρίζων Λύκων», έχει γεμίσει τις τσέπες των ντόπιων με συνάλλαγμα. Και όπου πέφτει πλούτος, δεν πίπτει ράβδος.

Μετά από 87 χρόνια, Ρωμιός Πατριάρχης θα λειτουργήσει σε αυτό το μοναστήρι του 4ου αιώνα. Δεν είναι απλώς μία διπλωματική επιτυχία. Ενδεχομένως να είναι και μία αφετηρία πολιτισμικής επανασύνδεσης. Μία δύσκολη αρχή επαναπροσδιορισμού της οδού της συνεννόησης. Γιατί πέρα από τα δόγματα και τη θρησκεία, υπάρχουν οι ίδιοι άνθρωποι, οι οποίοι δεν ξεχνούν. Ούτε εκείνοι που έφυγαν αλλά ούτε και εκείνοι που έμειναν. Όπως και να λέγονται τώρα, όποια γλώσσα και να μιλούν και σε όποιον Θεό και να προσεύχονται.

«Πόντουτσα» η γλώσσα του Πόντου

Ήταν αργά το απόγευμα εκείνη την Κυριακή του Φλεβάρη στην ταβέρνα του Γιακούπ, στο κάθετο σοκάκι που οδηγεί στο «Πέρα Παλάς». Στη μία άκρη, μια μεγάλη παρέα σιγόπινε ρακί, απολαμβάνοντας τη νέα λακέρδα, που μόλις είχε βγει στην αγορά. «Pamouk Mitso bey» είπε συνεσταλμένα, αλλά με περηφάνια ο ταβερνιάρης, διαφημίζοντας την πραμάτεια του. «Βαμβάκι κυρ Μήτσο, βαμβάκι η λακέρδα».

Η παρέα στο βάθος συζητούσε στα Τουρκικά. «Είναι Λαζοί» είπε με κάποια δόση ειρωνείας ο ταβερνιάρης. Ήταν χειμώνας του 2005, αν η μνήμη λειτουργεί σωστά.

Η ώρα περνούσε και η ρακί έρεε άφθονη στα τραπέζια του Γιακούπ. Ξαφνικά το αυτί του Μήτσου τεντώθηκε. Το δοξάρι έβγαλε μια φωνή, γνώριμη, λίγο στριγκιά, λίγο αλλόκοτη. Το δοξάρι συνέχιζε να προκαλεί και ντροπαλά στην αρχή, με μεγαλύτερο σθένος στη συνέχεια, άρχισε το τραγούδι. Το αυτί του Μήτσου από τη Χάλκη προσπαθούσε να αποκωδικοποιήσει τις λέξεις και μετά τους στίχους. Κοιταχτήκαμε. Ο δρόμος ήταν οικείος, οι λέξεις οικείες. Οι Λαζοί τραγουδούσαν στα Ελληνικά, στα Ποντιακά για την ακρίβεια.

Οι δοξαριές ξεθάρρεψαν για τα καλά. Κάτι παλικαράκια μαζί με δυο τρεις κοπέλες σηκώθηκαν. Σχημάτισαν την ημικύκλια γραμμή και άρχισαν να βροντούν στο ξύλινο πάτωμα τα ποδάρια τους. Το τραγούδι συνεχίστηκε. Ο Μήτσος δεν άντεξε και πλησίασε τον γηραιότερο. Του μίλησε στα Τουρκικά. «Σε τι γλώσσα τραγουδάτε;» τον ρώτησε. «Πόντουτσα» του απάντησε ο γέροντας, χαμογελώντας και συνέχισε να συζητά στα Τουρκικά.

Λίγες ημέρες πριν και για πρώτη φορά από τη σύσταση της Τουρκίας του Κεμάλ, είχε εκδοθεί ένα βιβλίο για τον Πόντο και τη γλώσσα του. Το βιβλίο ήταν γραμμένο στην Τουρκική ,αλλά ο τίτλος αποτελούσε ταμπού για το «Βαθύ Κράτος». « Πόντουτσα»… η γλώσσα του Πόντου. Το βιβλίο μετά από λίγο καιρό απαγορεύθηκε από τους εισαγγελείς. Το συνηθίζουν αυτό οι εισαγγελείς. Οι θαμώνες στην ταβέρνα του Γιακούπ ωστόσο, δεν κρύβονταν, δεν τους ένοιαζε να είναι Τούρκοι πολίτες, μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, να τραγουδούν στα Ελληνικά και να χορεύουν Πυρρίχιο. Κάποιοι τους αποκαλούν Λαζούς… ειρωνικά. Ο Μήτσος και εγώ τους ακούσαμε. Είναι «τ' εμέτερον».

Σε αποδοκιμασία του εθνικιστικού μίσους, απ’ όπου κι αν προέρχεται, προβαίνει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο οποίος δηλώνει ότι στην Παναγία Σουμελά του Πόντου, στην πρώτη θρησκευτική τελετή έπειτα από 88 χρόνια, έρχεται ως «κήρυκας ειρήνης».

Για τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, η στιγμή είναι ιστορική. Σήμερα, αργά το βράδυ, φτάνει στην Τραπεζούντα και αύριο, στη γιορτή του Δεκαπενταύγουστου, στις 9.30 το πρωί, θα χοροστατήσει στη λειτουργία που θα γίνει στο ναό της μονής της Παναγίας Σουμελά, η οποία θεωρείται σύμβολο του ποντιακού ελληνισμού. Η τελετή αναμένεται να τελειώσει περί τις 12.30 το μεσημέρι.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα της τελετής, που έγινε δυνατή έπειτα από απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού της Τουρκίας, έχουν προβλεφθεί και δυο ομιλίες. Τη μία θα εκφωνήσει εκπρόσωπος του τουρκικού κράτους. Η άλλη, του πατριάρχη, θα γίνει σε δυο γλώσσες, ελληνική και τουρκική, και αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Όπως δήλωσε ο κ. Βαρθολομαίος σε συνέντευξή του στην καθημερινή τουρκική εφημερίδα «Σαμπάχ», στην Τραπεζούντα πηγαίνει ως «πρεσβευτής ειρήνης». «Οι προσευχές μας δεν είναι για να διχάζουν τους ανθρώπους αλλά για να τους ενώνουν», πρόσθεσε.

Μερίδα του τουρκικού Τύπου, πάντως, χθες, επιβεβαίωνε φήμες ότι ακροδεξιές ομάδες της περιοχής θα επιδιώξουν να αμαυρώσουν την τελετή. Χθες επίσης αναφέρθηκε μια κίνηση εθνικιστικών κύκλων που εκπροσωπήθηκε από τη δραστηριότητα δυο δημοσιογράφων, οι οποίοι «περιορίστηκαν» από την αστυνομία. «Δεν ανησυχώ», είπε ο κ. Βαρθολομαίος απαντώντας σε ερώτηση της «Σαμπάχ» για τον κίνδυνο εθνικιστικής προβοκάτσιας. «Κανένας σώφρων άνθρωπος δεν εγκρίνει τέτοιες ενέργειες», πρόσθεσε. «Το Ισλάμ είναι θρησκεία ειρήνης. Η Τουρκική Δημοκρατία είναι λαϊκό κράτος. Εμείς είμαστε τούρκοι υπήκοοι και γέννημα θρέμμα αυτού του τόπου». Ο τουρκικός Τύπος εξάλλου επισημαίνει τη θέληση των αρχών να διεξαχθεί η γιορτή ειρηνικά, όπως αρμόζει στις θρησκευτικές τελετές. Τοπικοί αξιωματούχοι επιβεβαίωναν χθες ότι όταν η τουρκική αστυνομία αναλαμβάνει να τηρήσει την τάξη, είναι απίθανο να βρεθούν δυνάμεις που θα τη διαταράξουν.

Η αποφασιστικότητα στα λόγια του Πατριάρχη εκλαμβάνεται και ως αποδοκιμασία αντίστοιχων κύκλων της ελληνικής πλευράς. Κύκλοι του Πατριαρχείου καταδίκαζαν την πιθανότητα, ενόψει και των επερχόμενων εκλογών για την τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα, ορισμένοι υποψήφιοι ή επίδοξοι υποψήφιοι να πλειοδοτήσουν σε «υπερπατριωτισμό».

Στο χώρο λατρείας, όπου θα διεξαχθεί η πανηγυρική λειτουργία, θα βρεθούν 50 τυχεροί πιστοί. Σε ένα από τα «μπαλκόνια» με θέα στην τελετή, θα βρεθούν ακόμα άλλοι 500. Οι υπόλοιποι, που είναι πάρα πολλοί, θα παρακολουθήσουν την τελετή από οθόνες. Η Ένωση Ξενοδόχων της περιοχής μιλούσε χθες για περί τις 7.000 επιβεβαιωμένες κρατήσεις στα ξενοδοχεία των κοντινών πόλεων, της Τραπεζούντας, της Ορντού και της λίγο πιο μακρινής Σαμψούντας. Οι περισσότεροι ταξιδιώτες έχουν φτάσει από την Ελλάδα και, στην πλειονότητά τους, είναι ποντιακής καταγωγής που ήρθαν να τιμήσουν το λατρευτικό προσκύνημα των προγόνων τους. Έχουν επίσης ταξιδέψει στην περιοχή και ποντιακής καταγωγής Ρώσοι, είτε αεροπορικώς μέσω Ελλάδος, είτε οδικώς μέσω της γειτονικής Γεωργίας.